Тығырыққа тірелген жолаушылар тасымалы: мемлекеттің қолдауы неліктен жетпей жатыр?
«Атамекен» ҚР Ұлттық Кәсіпкерлер палатасының Кәсіпкерлердің құқығын қорғау және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі кеңес отырысы өтті. Кеңеске Қайырбек Сүлейменов төрағалық етіп, онда автокөлікпен жолаушылар тасымалын мемлекеттік қолдау мәселесі қаралды.
Жиында жолаушылар тасымалы саласындағы жағдайға жүргізілген талдау нәтижелері жария етіліп, жеке кәсіпкерліктің дамуына кедергі келтіретін және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін арттыратын бірқатар жүйелі проблемалар анықталды.
Кеңестің сараптамалық тобы әлеуметтік маңызы бар маршруттарды субсидиялау тәжірибесіне мониторинг жүргізген. Зерттеу Алматы, Шымкент, Астана қалалары мен бірқатар өңірлерді қамтыды. Бұл аймақтарда тасымалдаушылар, мемлекеттік орган өкілдері, салалық қауымдастықтар және аудиттік ұйымдармен кездесулер өткізілді.
Тасымалдаушылар алдындағы қарыз: миллиардтаған өтелмеген қаражат
Жолаушылар тасымалын қолдауға бөлінетін жалпы қаржы көлемі ұлғайғанымен (2022 жылы – 132 млрд теңге, 2024 жылы – 250,4 млрд теңге), сарапшылар бюджет қаражатының теңсіз бөлініп отырғанын атап өтті. Субсидиялардың 90%-ы тек Алматы, Астана және Шымкент қалаларында шоғырланған. Қалған өңірлерде шығындарды өтеу іс жүзінде жүзеге аспай отыр.
Мысалы, Солтүстік Қазақстан облысындағы «Kyzylzhar Buses» ЖШС алдындағы 2023 жылға арналған қарыз 758 млн теңгеге жуықтаған. Ұқсас жағдай Ақмола облысында да байқалады: аудит мәліметі бойынша, «Көкшетау автобус паркі» ЖШС 2022–2024 жылдар аралығында 306 млн теңгеден қағылған.
«Бұл тасымалдаушылардың қаржылық күйреуіне және маршруттардың тоқтап қалу қаупіне әкеледі. Бұл әсіресе шалғай және аз қоныстанған елді мекендер үшін өте қауіпті», - деді Қайырбек Сүлейменов.
Заңнан тыс санкциялар
Алматы қаласындағы субсидиялау шарттарын талдау барысында сарапшылар шартта орын алған әрбір тәртіп бұзушылық үшін, оның ішінде автобустағы болмашы дене зақымы үшін де, орындалған жұмыс құнының 0,3% ұстап қалу тәртібі көзделгенін анықтады.
Салыстырмалы тұрғыда жүргізушінің мобильдік телефон қолдануы үшін ӘҚБтК бойынша айыппұл – 19 660 теңге, ал субсидиялау шарты бойынша – 650 000 теңгеге дейін жетеді. Мұндай жағдайда жауапкершілікті жүргізуші емес, тұтас кәсіпорын көтереді. Бір құқықбұзушылық үшін бірнеше рет санкция қолдану әділдік қағидаттарына және құқықтық логикаға қайшы келеді.
Президент пен Үкімет экономиканы либерализациялау және бәсекелі салаларда мемлекеттің үлесін қысқарту бағытын ұстанып отырғанына қарамастан, жергілікті атқарушы органдар коммуналдық тасымалдаушыларды белсенді қолдауын жалғастыруда.
Мәселен, Алматы қаласында «Алматыэлектротранс» ЖШС-ға бюджет есебінен 1200 автобус берілді. 2025 жылы тағы 900 автобус сатып алынып, сол кәсіпорынға өткізіліп отыр.
Ал жекеменшік тасымалдаушылар тең емес жағдайда қалуда: олар тікелей қаржыландырудан қағылған, жоғары айыппұлдарға ұшырайды, ал субсидиялар кешігіп төленеді.
Сарапшылардың пікірінше, мұндай саясат Кәсіпкерлік кодексіне және «Yellow Pages Rules» қағидатына қайшы келеді. Бұл қағида бойынша мемлекет жеке сектор өз бетімен қызмет көрсете алатын салаларда бәсекелес болмауы тиіс.
«Атамекен» ұсыныстары мен әрекеттері
Жүргізілген талдаудың нәтижелері бойынша «Атамекен» ҰКП жанындағы Кәсіпкерлердің құқығын қорғау бойынша кеңес мынадай шешім қабылдады:
- Тасымалдаушылар алдындағы қарыздың пайда болуына жол берген әкімдіктердің әрекетіне баға беру үшін Бас прокуратураға ұсыныс білдіру;
- Көлік және Ұлттық экономика министрліктеріне субсидиялау ережелерін қайта қарап, шамадан тыс санкцияларды жоюды ұсыну;
- Мемлекеттік және жеке тасымалдаушылар арасында тең бәсекелестік жағдайын қамтамасыз етуді және жекелеген субъектілерге негізсіз жеңілдіктер беруге жол бермеуді талап ету.
Қорытынды
Тұрақты жолаушылар тасымалы – бұл көлік инфрақұрылымының ғана емес, сонымен қатар аса маңызды әлеуметтік механизмнің бір бөлігі. Алайда бүгінде жеке бизнес нарықтағы ғана емес, әкімшілік кедергілермен де күресуге мәжбүр. Заңнаманың сақталмауы, теңсіз бәсекелестік жағдайлары және уәкілетті органдар тарапынан бақылаудың болмауы –жемқорлықтың тамыр жаюына және кәсіпкерлердің мемлекетке деген сенімінің әлсіреуіне әкеп соғады.
«Атамекен» ҰКП Кеңесі саланы кешенді түрде жаңғыртып, мемлекетті бизнес алдындағы өз жауапкершілігін әділ әрі ашық орындауға, баршаға тең жағдай жасауға шақырады.
Пікір қалдыру:
Пікірлер: