«Атамекен» ҚР Ұлттық Кәсіпкерлер палатасының негізгі стратегиялық мақсаттарының бірі- бизнестің жауапкершілігін күшейту. ҚР Үкіметі кәсіпкерлікті барынша қолдау жағдайында өз қызметтері мен өнімдері үшін тұтынушылардың алдында бизнестің жауапкершілік деңгейі көтерілуі керек.

Бұл мәселеде өзін-өзі реттеу институтына үлкен әлеует жүктеледі .

Ағымдағы жылы кәсіби қызметтің екі саласы міндетті өзін-өзі реттеу жолында алғашқы қадамдардар жасады. (ҚР тиісті заңдары 2018 жылғы 10 қаңтардағы №133-VІ ҚРЗ және 2018 жылғы 5 шілдедегі №176-VІ ҚРЗ қабылданды).

Бұдан басқа актуарлық қызметте ерікті өзін-өзі реттеу енгізілді.

Бағалау қызметін өзін-өзі реттеу ерекшеліктері

Бағалау қызметі соңғы жылдары жаппай мемлекеттік бақылаудан кәсіби бағалау қоғамдастығының өзін-өзі ұйымдастыруына дейінгі жолды өтіп, айтарлықтай өзгерістерге ұшырады (әрбір бағалаушы бір ғана бағалаушылар палатасының мүшесі болуы тиіс).

Бұл өзін-өзі реттеу қағидаттарында бағалау саласының жұмыс істеуіне алғашқы қадам болды. Белгіленген нормалар мен ережелер шеңберінде бағалау қызметінің сапасын бақылау, бағалаушылардың мүдделерін қорғау, бағалаушылардың кәсіби даярлық деңгейін арттыруға жәрдемдесу, өз стандарттары мен бағалау қызметінің ережелерін әзірлеуге қатысу бойынша бағалаушылар палаталарының өкілеттіктері заңнамалық түрде кеңейтілді.

Ағымдағы жылы бағалаушылар палатасының қызметі  «Өзін-өзі реттеу туралы» Қазақстан Республикасының базалық Заңына сәйкес толыққанды құрылған, бұл ретте аталған салада мемлекеттік лицензиялау жойылды.

«Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» жаңа Заңның негізгі бөліктері:

-бағалауды кәсіби қызмет түрі деп тану;

-бағалаушының тек жеке тұлғаны анықтауы (анықтама ретінде: бұрын бағалаушыларға заңды тұлға да, жеке тұлға да қатысты болса, әлемдік тәжірибеде мұндай еш жерде жоқ).

-бағалау қызметіндегі міндетті өзін-өзі реттеудің көптігі;

-мүшелік жағдайында кемінде үш жүз бағалаушыны біріктіру қажет;

-жаңа бақылау жүйесі:мемлекеттік орган (яғни ҚР Қаржы министрлігі) бағалаушылар палаталарына, палаталар - өз мүшелеріне бақылауды жүзеге асырады.

Бағалаушылар палатасының мүшелері келтіруі мүмкін залалды өтеудің қаржылық кепілдігі бар:

-бағалаушының және бағалаушылар палатасының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;

-бағалаушылар палатасы мүшелерін мүліктік жауапкершілікке тарту;

-ҚР заңдарында көзделген мүліктік жауапкершілікті қамтамасыз етудің өзге де тәсілдерін пайдалану.

Сонымен қатар, Заң мамандандырылған орган – Біліктілік комиссиясын құруды көздейді. Комиссияның негізгі функциясы – «бағалаушы», «сарапшы» куәлігін алуға үміткер тұлғалар үшін біліктілік емтиханын өткізу.

Жалпы, бағалаушылар палатасының негізгі міндеттері:

-стандарттар мен қағидаларды бекіту;

-«бағалаушы», «сарапшы» біліктілігін беру туралы куәліктер беру»;

-бағалаушылардың біліктілігін арттыру;

-бағалау сапасын және есептерді сараптау рәсімдерін бақылау.

Қазіргі уақытта салада 4 өзін – өзі реттейтін ұйым-бағалаушылар палатасы жұмыс істейді. Заң консультанттарының қызметін өзін-өзі реттеу ерекшеліктері заң консультанттарының қызметі мемлекеттік реттеу тарихи тұрғыдан болмаған салалардың бірі саналады.  Сонымен қатар, Заң консультанттарының қызметін міндетті өзін-өзі реттеу институтын енгізу кезінде «ережелерден шығару» жөніндегі прецедент құрылды.

Анықтама:

-қолданыстағы заңнамада міндетті өзін-өзі реттеу мемфункцияларды іске асырумен немесе мемфункцияларды беру қажеттілігімен байланысты қызмет салаларында ғана енгізіледі деп белгіленген.

Бұл мемлекеттің «революциялық» шешімі болды, оған сәйкес заң қызметіндегі өзін-өзі реттеу жүйесі «нөлден» құрылады. Бұл шешімді қабылдауға, бірінші кезекте, халықтың сапалы заң көмегін алуға деген қажеттілігінің артуы әсер етті.

«Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы» ҚР Жаңа Заңымен заң консультанттары палатасына міндетті ӨРҰ сияқты негізгі талаптар белгіленеді:

         1) оның құрамында кемінде елу заң консультанттарын біріктіру;

         2) стандарттар мен ережелердің болуы;

         3) басқару органдарының және мамандандырылған органдардың болуы.

Өзін-өзі реттеу жүйесі мен бағалау арасындағы ерекшеліктер:

-палатаға заң консультанттары үшін кіру жарналарын төлеуге тыйым салу;

-өзінің кәсіби жауапкершілігін сақтандыру жөніндегі заң консультантының міндеттемесі (сақтандыру шарты болмаған жағдайда жұмыс істеуге құқығы жоқ). Шарт бойынша сақтандыру сомасының мөлшері аумақтық қағидат бойынша айқындалған: заң консультанттары, Республикалық маңызы бар қалалар, Астана үшін - 1000 - нан кем емес, өзгелер үшін-500 еселенген АЕК-тен кем емес.

-заңды тұлғаның палатада ерікті негізде аккредиттеуге құқығы.

Айта кету керек, талдау кезінде 2017 жылы 2 КЕҰ жұмыс істеді: «KazBar (Kazakhstan Bar Assosiation) коммерциялық заңгерлер алқасы» республикалық қоғамдық бірлестігі (мүшелерінің саны: 220 заңгер); «Қазақстан заңгерлер одағы» Республикалық қоғамдық бірлестігі (саны: 22170 заңгер).

Актуарлық қызметтегі өзін-өзі реттеу ерекшеліктері

Алдыңғы екі саладан айырмашылығы актуарлық қызметте ерікті өзін-өзі реттеу енгізілген.

Ағымдағы жылдың шілдесінде «Сақтандыру қызметі туралы» ҚР Заңына түзетулер енгізілді, оған сәйкес актуарлық қызметті жүзеге асыруға құқығы бар тұлғаның саралау белгілері, сондай-ақ актуарийлердің ерікті мүшелігіне негізделген ӨРҰ туралы негізгі ережелер белгіленеді.

Осылайша, бүгінгі таңда Қазақстанда кәсіби қызметпен айналысқысы келетін тәуелсіз актуарий тек тиісті лицензиясы ғана емес, сонымен қатар актуарийлердің ӨРҰ мүшесі болуға міндетті.

Өз кезегінде актуарийлерді өзін-өзі реттейтін ұйым ретінде біріктіру өз мүшелерінің мүдделерін қорғауды қамтамасыз етуге және олардың кәсіби қызметі үшін жағдай жасауға бағытталған.